ERGENLİK PSİKOLOJİSİ VE ERGENLE ETKİLİ İLETİŞİM KURABİLMEK

Anne karnı ve bebeklik dönemlerini hesaba katmadığımızda insan hayatındaki en hızlı ve beklide en önemli değişimlerin yaşandığı dönem ergenlik dönemidir. Somuttan soyuta, bireyselden evrensele, tekillikten çoğulluğa yönelen ergen yeni tanıştığı kavramların ve duyguların da etkisiyle, toplumun en dinamik unsurlarından olur.

Ergenlik kendi sınırlarını test etme zamanıdır, sınırların keşfi ergenliğin sonunun yaklaştığının habercisidir.

Ergenlik aynı zamanda;

Kimlik kazanma; Birey olarak kim olduğunu keşfetme

Özerklik geliştirme; Sağlıklı bir bağımsızlık duygusu oluşturma

Sosyal yakınlıklar geliştirme; Başkalarıyla yakın ve özen gösteren ilişkiler kurma

Cinsel gelişim; Cinsel duyguları ifade etme ve başkalarıyla fiziksel temastan keyif alma

Özgüven geliştirme; Toplumda başarılı ve yetkin bir üye olmadır.

Ergenliğin Başlangıcı; kızlarda ilk adet kanaması, erkelerde ejakülasyon ile olmaktadır.

Ergenlik dönemi özellikleri;

Sabırsızdırlar.

Kararları çabuk değişir.

Özgürlüklerine düşkündürler.

Arkadaşlarına çok önem verirler.

Kişiliklerine ve kararlarına saygı isterler.

Çelişkileri vardır.

Anne babaları ile kavga edebilirler.

Kendilerine hiçbirşey olmayacağına inanırlar.

Sınır koymayı bilmezler.

Sorumluluklarını başkalarına yüklemeye eğilimlidirler.

Ergenlik genlikle sağlıklı bir süreç olmakla birlikte klinik düzeyde sorun görülme oranı yaklaşık % 20’dir. Bazı psikiyatrik hastalıkların ilk başlangıçları genellikle ergenlikte yaşanır (örn. Manik depresif bozukluk, depresyon, şizofreni, yeme bozuklukları, madde kötüye kullanımı…).

Ergenlik öncesinde dikkat, duygudurum, dürtü kontrolü çeşitli bilişsel işlevler alanlarında sorunlar yaşayan bireyler, ergenlik sürecinde daha belirgin psikososyal risk altındadırlar. Aile içi ilişkilerde belirgin dalgalanmalar ve değişim yaşayan (örn. Boşanma, ebeveyn kaybı, vs.) ergenlerde risk altındadır. 

·     Genç ergen anne babasıyla daha çok çatışır. Otoriteye daha çok karşı gelebilir. Sınırları test eder.

·       Kimlik ve ait olma konuları konuları gündeme gelir.

·       Zaman algısında değişiklik olur.

·       Kendini daha çok sıkışmış hissedebilir, beklemekte güçlük çekebilir.

·    Ebeveynleri gözünden düşmeye başlar. Eskiden zaman zaman neredeyse mükemmel olarak gördüğü anne babasının aslında “hiçde o kadar iyi” olmadığını düşünmeye başlar.

·       Ara sıra kendinden beklenmeyen çocuksu davranışlar gösterir.

·       Anne babasından çok arkadaşlarıyla zaman geçirmeyi tercih eder.

·       Odasında yalnız kalmayı, müzik dinlemeyi daha çok sevmeye başlar.

·    Cinsel fanteziler, düşler ortaya çıkar. Erken ergenlik döneminin son bölümüne doğru cinsel dürtüler çok güçlenebilir. Bazen gününü cinsel fantezileriyle geçirebilir.

·       Mastürbasyon yapmaya başlanır.

·       Öfkeli ve alıngan olabilir.

·       Bağımsızlık uğraşları başlar.

·       Tutarsız ve dengesiz düşünce duygulanım ve fikirler görülür.

·       Ergenliğin sonlarına doğru; kimlik ve dünya görüşü iç tutarlılık kazanır.

·       Evlenme, iş sahibi olma ile ilgilidüşünceler yoğunlaşır.

Bu dönemde anne babadan geri çekilen duygusal yönelimin karşı cinse yönelmesinin sağlıklı olabilmesi için, çocukluk döneminde kendi hemcinsinden ebeveynle uygun ve sağlıklı özdeşimin kurulmuş olması gerekir.

Ergenlikte fiziksel değişiklikler;

Eşey hormonları baskınlaşır (erkelerde testosteron, kızlarda östrojen)

Ergenlikte sosyal gelişimler;

Özerklik gelişimi; otonomiyi hem kendine, hem başkalarına kanıtlama çabası olur.

Özgüven ve kendilik değeri; özgüveni ve kendilik değeri yüksek kişiler eleştiriye ve kısıtlamaya daha sakin, yapıcı ve olumlu yaklaşır. Sevgili ergen;

·       Kendindeki olumlu yönlere odaklan ve onları daha da geliştir

·       Mükemmeli değil iyiyi hedefle

·       Hataları ve başarısızlıkları bir öğrenme fırsatı olarak gör

·       Yeni ilgi alanları edin

·       Değiştirebileceklerin ile değiştiremeyeceklerini birbirinden ayır

·       Hayatın tadını çıkarmayı unutma

·       Sorunları olan birilerine destek ol

Ergenlikte nörobiyolojik ve bilişsel değişimler;

Psikoterapide amaçlardan biri, beynin yürütücü işlevlerinin geliştirilmesidir.

Karar verme sürecinin gelişimi için amaç ve hedefler önemlidir.

Uykuyla ilgili değişimler görülür. Gün içi uyku isteğinin artması görülür.

Ergenlikte ahlak ve din gelişimi;

İyi kötü, doğru yanlış sorgulamaları, dini inançları sorgulama görülür.

Ergenlikte duygusal gelişim;

Duyguların farkına varabilme, onları kontrol etme becerisi kazanma önemlidir.

Çocukluk dönemi duyguları ergenliği, ergenlik dönemi duyguları da erişkinliği etkiler.

ERGENLİK VE BEDEN

Özerklik kazanmada sorunlar yaşayan bireyin elinde sadece bedeni kalır ve marjinal değişiklikler yapılabilir (Dövme, saç kazıtma) ! amaç, ebeveynlerin dikkatini çekmektir.

Davranış sorunları, kişilik ve kimlik gelişimi sorunları ve madde kullanımı olan bireylerde kendini kesme riski yüksektir.

Gençlerin ihtiyacı olan kişi; onlara gerçekten değer veren, onlarla çatışmaktansa onları anlamaya çalışan, sabırlı ve tatlı sert, tutarlı davranan, kendi davranışlarıyla da onlara örnek olabilecek kişidir.

ERGENLİK VE CİNSELLİK

Hormonlar değişir ve üreme yeteneği başlar.

Cinsel eylemlerin olmaması anormal bir durumdur.

Cinsel gelişimle ilgili zorluklar;

Bedenin çekici olup olmadığı ile ilgili inançlar tartışılmaya başlar.

Cinsel dürtü ve duygulanımın normal bir durum olduğunu bilmelidir.

Cinsel eylemleri deneme konusunda özerk olduğunu, kararlarını kendisi verebileceğini bilmelidir. Ancak sağlıklı cinsel gelişim ve güvenli yöntemleri bilmelidir ki; cinsellik taşkın yaşandığı dönemde riskli davranışlara girmesin.

ERGENLİK VE AKRANLAR

Kendisine yol ve yöntem aradığı için dışarıya daha dönük olan ve böylelikle günceli, modayı, trendi daha iyi takip eden, yeniliklere ve denemeye daha açık olan akran grubu daha cazip gelecektir.

ERGENLİK VE AİLE

Ergenin gelişim taleplerini karşılamayan hatta engelleyen bazı olumsuz geribildirimler değişim enerjisine belirli bir süre karşı koysa da zaman içinde değişim dinamiği başka yollarla enerjisini boşaltmaya çalışır.

Çocuğunuz ne arkadaşınız ne de ihmal edebileceğiniz birisidir.

ERGENLİK VE BOŞANMA

Boşanmış anne babaya sahip olmak yada boşanmış bir ailenin üyesi olmak tek başına zararlı değildir. Önemli olan; aile üyelerinin arasındaki ilişkiler ve aile hayatının kalitesidir.

Çocuklarla konuşurken ebeveynler eşleriyle aralarındaki sorunlardan ve ayrılma kararından çocukların hiçbirşekilde sorumlu olmadıklarını açıkça belirtmelidir.

Çocuklarınızla eşinizle ilgili konuşurken; kesinlikle eşinizi kötülemeyin ve kimseyi suçlamayın. Unutmayınki boşansanız dahi çocuğunuzun hayatı boyunca hem annesine hem de babasına ihtiyacı olacaktır. Çocuğunuzdan bunlardan birini silip atmasını beklemeyin.

ÇOCUĞUNUZLA ETKİLİ İLETİŞİM KURMAK İÇİN;

·        Onun ihtiyaçları ile ilgilendiğinizi, yardımcı olacağınızı bilmesini sağlayın

·       Göz göze iletişim kurmaya özen gösterin

·       Size bir şey söylerken; sıcak bir ifadeyle düşünerek yanıt verin

·       Ondan izin almadan sırlarını kimseye söylemeyin

·       Onu küçük düşürecek şekilde eleştirmemeye dikkat edin

·  Ona kızdığınızda sinirleriniz yatışıncaya kadar ceza vermeyin ya da suçlayıcı sözler söylememeye çalışın

·       Kendi duygularınızın ve hoşgörünüzün farkında olmaya çalışın

·       Onu dinlerken sözünü kesmemeye çalışın, sözlerini tamamlamayın

·       “Neden?” sorusu yerine daha çok “ne?” sorusunu söyleyin

·    Onun bir sırrını öğrendiyseniz bilmezlikten gelerek onun yalan söylemesine ve ilişkinizin zedelenmesine yol açmayın

·       Onunla konuşurken; büyüklerle konuştuğunuz ses tonu ve sözleri tercih edin

·       Ne yaparsa yapsın onu sevdiğinizi ve kabul ettiğinizi bilsin

·       Tutarlı olun

·       Örnek olun

·       Herhangi bir konuda çatışma yaşamadan önce çözüm üretmenin yolarlını arayın

·       Onuda ilgilendiren konularda onunda fikrini alın

·       Ailenizin günlük rutinleri olsu ancak zorlayıcı olmayın sadece güven duymasını sağlayın

·       Gerçekçi ve uygulayabileceği hedefler koyun

·       Size itaat etmesini beklemeyin

Uzm. Psikolog Naciye TOKAÇ

Psikoterapist/Çift Terapisti/EMDR Practitioner